VTB følgjer opp nokre av sakene frå si fyrste framside den 13. november 1973.

Oppheva innsamlingsforbodet for skuleelevar – då reagerte Byrte raskt

For femti år sidan hadde skuleelevar ikkje lov til å samle inn pengar til veldedige føremål. Men i november 1973 vart krisa i det afrikanske landet Tsjad så ille at ein sette forbodet til side, og då var elevane i Byrte raskt i gang.

Åshild Emma Solbjør
Publisert: 11.11.2023 11:00

På 1970-talet var Noreg på full fart inn i oljeeventyret, og hadde meir å rutte med enn før. Bistand vart sett på dagsorden, og året før Tsjadaksjonen i Byrte gjorde Stortinget eit prinsippvedtak om at den statlige bistanden i løpet av få år skulle aukast til å utgjere ein prosent av brutto nasjonalprodukt.

På starten av 70-talet var det ikkje lov å nytte skuleelevar til innsamling, men nauda i Tsjad var så stor at ein i 1973 valte å gje dispensasjon frå forbodet. I Vest-Telemark var det Byrte som heiv seg på fyrst, og på VTB si aller fyrste framside 13. november 1973, vert hjelpearbeidet frå byrteeelvane omtalt. Dei ville selje 500 gåvebillettar til fem kroner stykket, og håpa å få inn 2 500 kroner til dei som svalt i Tsjad.

Artikkelen held fram under annonsen.

Samlar inn kjempesummar

Når det gjeld skulebarn og innsamling av pengar til veldedige føremål har det skjedd stor utvikling sidan 1973. Solidaritet er no framheva i læreplanane, og mange stadar samlar skular og barnehagar inn pengar til gode føremål. På giverstafett.no kan ein sjå kva skular og barnehagar i Vest-Telemark har samla inn til årets TV-aksjon. Her er det registrert 25 016 kroner frå skular og barnehagar i Nissedal og 165 026 kroner frå skular og barnehagar i Vinje.

No finst ikkje innsamlingspioneren Byrte skule meir, og Byrte-elevane går i dag på Tokke skule. Men dei samlar framleis inn pengar kvart år til veldedige føremål. Onsdag 8. november skal Tokke skule ha solidaritetsaksjon på skulen til inntekt for kreftsaka. Då vert det aktivitetar, loddsal, loppemarknad og matsal.

Lange tradisjonar: Solidaritetsprosjektet har blitt gjennomført i mange år på Tokke skule. I 2021 sprang Tokke-elevane inn 80 000 kroner til skuleelevar Tanzania. Her ser me Vetle Smalås Berheim og Theodor Seltveit, som då gjekk i høvesvis 3. og 4. klasse. Foto: Malin Hogstad Holte

Den andre skulen i Tokke, Høydalsmo, samlar også inn til sjølvvalt føremål og ikkje til TV-aksjonen.

– Me har samla inn til UNICEF i mange år, seier inspektør Aslaug Helene Erikstad.

– Me har eit fast opplegg med arbeidsdag for ungdomsskulen, medan barneskulen spring UNICEF-runden, og så har me aksjonskveld med ulike aktivitetar. Me har ikkje telt opp kassa endå etter årets arrangement, men i fjor fekk me inn 23 600 kroner, fortel Erikstad.

Omvendt jolekalender: Det finst mange vegar til Rom, og mange måtar å drive solidaritetsarbeid på. I 2014 var 4. klasse ved Gimle skule i Fyresdal for fyrste gong med på ein annleis og omvendt jolekalender, der elevane gjorde arbeidsoppgåver i desember og sendte løna til SOS barnebyar. Elevane i klassa er: Kaya Braemer, Emilia Isabella Dahler, Maria Breivik Fossland, Hjalmar Greivstad, Svein Austjore Heistad, Knut Austjore Heistad, Emma Valseth Holmegård, Kristian Taraldlien Hopland, Mathilde Kiland-Carlsen, Brent de Kruif, Gaute Libjå, Ketil Aslakson Momrak-Haugan, Mathilde Rinden, Tora Sølyst Skomedal, Bendik Skansen Veum, Sigrid Veum, Yngve Åmlid (namna står ikkje i rekkjefylgje). Kontaktlærarane er Berthe Tysvær Heggelid og Klara Folkestad Nordbø. Foto: Tone Tveit

Gløymt krise

Det var krisa i Tsjad som førte til den fyrste innsamlingsaksjonen blant norske skuleeelvar. Dei er ikkje så mykje framme i nyheitsbiletet no for tida, men levekåra i Tsjad er framleis blant dei aller verste i verda.

I 2015 var Tsjad ei av dei «gløymde krisene» i undervisningsopplegget med same namn i regi av Leger Utan Grenser. Epidemiar og svolt herja, og i 2015 døydde kvart sjette barn i Tsjad før femårsdagen sin, kan ein lese på legerutengrenser.no. Den forventa levealderen var 52 år, og dei 13 millionane som budde i Tsjad for åtte år sidan delte på berre 500 legar.

På FN sin levekårsindeks ligg Tsjad framleis så og seie likt i 2021 som i 2015, og er nest verst av alle land i verda. Berre Sør-Sudan har dårlegare levekår. På nokre felt har det likevel blitt betre i Tsjad sidan 2015 – til dømes er det færre barn som døyr før dei fyller fem år.

Artikkelen held fram under annonsen.

Det er ikkje alt talgrunnlag som går femti år attende i tid i Tsjad, men levealder finn ein tal på – og den har heldigvis auka ein heil del. I 1970 var forventa levealder i Tsjad 41 år. Femti år seinare, i år 2020, hadde forventa levealder auka til 53 år. Til samanlikning kunne den gjennomsnittlege nordmann i 2020 vente seg å bli 83 år gamal.

Stor kontrast: Dei blå søylene viser korleis det er å leve i Tsjad; dei grøne er Noreg. Indeksen går frå 0 til 1, der 0 er verst og 1 er best. Det har vore noko betring samla sett i Tsjad siden deira fyrste søyle i år 2000. Då hadde Tsjad 0,293 i levekårsindeks, medan dei i 2021 hadde 0,394. I 2015, då Leger Utan Grenser forsøkte å setje krisa på dagsorden, låg Tsjad på 0,398. Noreg bikka 0,9 på indeksen i 1998, og hadde i 2021 ein levekårsindeks på 0,961. Det er med andre ord dobbelt så godt å leve i Noreg som i Tsjad – og vel så det. Kjelde: fn.no
Eit slags ljospunkt: Talet på barn som døyr før dei fyller fem år har minka i Tsjad. I år 2000 døydde 184 av 1000 barn. I 2015 hadde talet minka til 130, og i 2021 døydde 107 av 1000 barn. Det er likevel eit høgt tall – over 10 % av barna døyr før femårsdagen sin. I Noreg døydde 5 av 1000 barn i år 2000, og dei siste åra har me lege på 2 av 1000 barn som ikkje opplever å bli fem år. Kjelde: fn.no
Lever lengre: I 1970 var forventa levealder i Tsjad 41 år. Femti år seinare hadde forventa levealder auka til 53 år. Kjelde: fn.no

Men korleis gjekk det med Byrte-innsamlinga?

– Det hugsar eg ikkje, innrømmer Hans Olav Sauer, som var skulestyrar i Byrte frå 1971 til 1976. Han fortel at dei tilsette var involvert i så mangt i bygda.

– Du veit, dette var ein skule i eit lite miljø med 150-160 menneske, og då er du pytt og panne. Me stod jo for det meste som skjedde av kulturliv der på den tida – hyggekveldar, trimkveldar, 17. mai og joletrefestar, fortel Sauer.

– Og det var ikkje noko som heitte reglar om ekstrabetaling for 17. mai og den slags.

Om han ikkje kjem i hug Tsjad-innsamlinga, så hugsar Sauer godt at VTB vart skipa. På den tida var han aktiv både politisk og i lærarlaget.

– Eg syntest oppstarten av VTB var ein god ide, og jobba for det både i Tokke Sp og Tokke lærarlag. Og eg kjøpte aksje, ler Sauer.

– Det er den einaste aksjen eg har eigd her i livet.

NYHENDE

På framsida no