Då freden kom

Landet var enno okkupert. Enno var det naziveldet som rådde. Men flest alle visste at ein gong laut dei gje tapt. Mange nazistar og tyskarar var enno optimistiske nok til å tru at det var von for dei om å vinna krigen. Ja, dei sette heile si tru og lit til eit løynleg våpen, som tyskarane heldt på med og finna opp. Greidde dei det, ville dei kunna leggja dei delar av verda som var mot dei og slost mot dei, i oske. Dei ville ha greidd det, men det var for seint, lukkelegvis for all verda.

Dagane gjekk. Lufta svirra av rykte, ein hadde høyrt det og ein annan det. Mang ein gong fekk vi høyra at no var krigen slutt. Men ingen torde tru det.

Avisene var fulle av nazipropaganda, der dei la ut om kor terroristiske dei allierte var og kor snille tyskarane var. Dét siste kunne dei elles ha spart seg å skrive om, for det var då noko alle såg, kor på lag snille dei var. Det var etter som det fall seg, det.

Det var no ikkje berre slike aviser vi fekk. Av og til var det stukke eit lite blad ned i postkassa. Der stod sanne, ferske nyhetar frå London. Straks dei var lesne, vart dei brende. Dei vaksne lika ikkje at vi borna las slikt, men eg fekk tak i mange likevel, og då las eg så eg gløymde meg reint bort. Det var noko anna enn «Fylkesavisen», det!

Ein dag kom tyskarane på husgransking. Det var mangt dei fann mistenkjeleg, så no var det best å røkja etter. Dei rota og huserte så det var eit syn. Då dei kom ned i kjellaren, gjekk dei med fingeren på avtrekkkjaren, dei trudde visseleg der var heimefrontkarar eller engelskmenn i kvar ei krå. Det var mest til å le åt. Dei gjekk i sine velkjende grøne uniformer som vi alle hata, med den prøyssiske ørnen lysande frå dei høge huvene.

Men langt, langt inne på vidda og fjellet var heimefronten på vakt. Det var heimefrontkarane som gjorde «sabotasjehandlinga», som tyskarane var så eitrande sinte på, og det var dei som tok mot «slepp» frå engelske fly med våpen, mat og klede, og ymist anna. Og det var nok dei og hjelparane deira som av og til lurde dei såkalla «illegale» avisene ned i postkassa vår. Det galdt for dei å akta seg for tyskarane, for dei visste nok vel kva slag medferd dei kom til å få, om dei fekk tak i dei. Det gjekk av og til rykte om kor grusomt tyskarane for åt med fangane sine, rykte så fæle at vi hadde vondt for å tru dei. Men det skulle nok syna seg, då freden kom, at det var verre enn mangt eitt rykte fortalde.

No gjekk det bra i krigen for dei allierte. Russarane i aust hadde teke att alle sine tapte landområde og heldt no på med å trengja over grensene til Tyskland. Engelske og amerikanske troppar kom frå vest, nord og sør, og tyskarane vart trengde lenger og lenger inn i landet frå alle kantar. Ein vakker dag spurdest det at Hitler hadde teke livet av seg, og det vekte inga sorg - og i «Fylkesavisen» stod det at Der Führer «hadde kjempet og falt for sitt land». Dessuten var der ein serleg venminnetale over han av Vidkun Quisling. Vi spådde at han snart skulle få reisa same veg som føraren sin.

Då var det at det for minst tiande gong kom eit rykte om at krigen var slutt. Dagen etter kom far med ferske radiomeldingar, og det gjekk ut på at der var blitt fred i Danmark. Då folk hadde fått visst det, vart det røre. Korleis kom det til å gå her oppe i Noreg? Sume meinte at tyskarane kom til å ta striden opp, slik at her kom til å bli krig. Kvinnfolka var vitskræmde og våga seg mest ikkje ut or huset, og det var visst ikkje stort likare med mennene heller.

Men endeleg kom då det bodet, at tyskarane hadde kapitulert «betingelsesløst» som dei sa, over heile Europa. Vi kunne mest ikkje tru det, og utruleg vart det og. Avisa kom, det var ikkje lenger «Fylkesavisen», men «Telemark Arbeidarblad». Der var bilete av kongen og kronprinsen. Det var rart å sjå den kjære kongen vår att, sjølv om det berre var eit bilete. Han var vorten gamal sidan sist, men han var like rak i ryggen som før. Ved sida var talen hans prenta, den fyrste talen etter fridomen.

«Kjære landsmenn!», stod der til overskrift. Truleg kom han heim snart til Noreg. På alle gardar var det norske flagget heist, dette flagget som var symbolet på Noreg og fridomen vår. Tusen og atter tusen av nordmenn hadde stridd for dette flagget, og mange hadde ofra liv og blod for det. Det var med andre ord eit dyrt flagg vi heiste.

No var det heimefrontkarar å sjå alle stader, dei kom or fjellet så reint umerkande at vi gjekk det mest ikkje. Det var smilande, solbrune karar. Dei køyrde motorsykkel og fortalde oss spanande sogor som dei hadde vore med på, om «sabotasje» eller om «slepp» oppe på vidda. Vi sat og lydde med anden i halsen, desse karane hadde nok vore ute i hardt ver meir enn ein gong!

Alt var som omsnudd no når krigen var slutt. Før hadde det lege noko mørkt og utrygt over alt, vi fekk ei kjensle av at det truga med å kjøva oss. No var det borte, no var det fred. Sola skein på ein annan måte, med ein fagrare glans, og fuglane song og kvitra så det vekte glede over alt, det kom vel av at vi før ikkje hadde lagt merke til at fuglane song.

8. mai gjekk vi i barnetog. Vi song og huja og hadde aldri i våre levedagar hatt så moro. Heile toget lyste i norske fargar. Det var lenge sidan vi no hadde gått i tog, og dei minste hadde ikkje ein gong visst korleis det var. Det var store og små, unge og gamle ute og festa. Det var midt i våronna, men kven tenkte på det? Horva og plogen stod urørde midt i åkeren.

Og så var det ei skyting og saluttering frå morgon til kveld, så vi mest fekk dottar i øyro. Dei skaut med dynamitt og gevær og hagle og stutt sagt alt som kunne smella. Gamle kjerringar var no reint forstøkte. Dei var no elles svært så pratsame, kjerringane no. Dei samla seg i vegskil eller inne hjå kvarandre, og praten gjekk over kaffekoppen. Dette velsigna veret og denne velsigna freden. Ja, og så den velsigna gode kaffien! Ja, det var mangt å prata om no.

Og kallane fekk fyr på pipa eller dei røykte amerikanske cigarettar. Ja, tobakksnauda hadde vore fæl under krigen. Det var mest til å bli skrullut av, meinte dei.

Dagane leid, og 17. mai kom. No hadde vi mest vakna opp av festrusen, men no var det fest på ny. Det vart mest for mykje festing denne månaden. Vi skulle gå i tog denne dagen og, men eg heldt meg heime. Eg hadde gått nok i tog, og no var eg lei av det. Dei andre ville ha meg med; men eg skulda på at eg fekk så vondt i magen av å gå nedfor bakke.

Ja, vi fekk då freden til slutt. Han kom med våren. Eg hugsa som i ein draum at det var ein vår då krigen kom òg, men det var ein vår med sorg og otte, no var det berre glede. Av alle vårar vil vi minnast våren 1945. Og så vil vi vona at det aldri, aldri vert krig meir.

Les også:

Sigrid (90) inviterer til utstilling på låven: – Det er best å ha fulle dagar og vera sliten når det blir kveld.