Storfilmane kjem like kjapt til Vest-Telemark som til Oslo – takka vere Bygdekinoen

Neste år rundar Norsk Bygdekino 75 år. Det skal markerast skikkeleg. I Vest-Telemark får åtte stadar jamleg besøk av kinoen.

– Aktiviteten i Norsk Bygdekino er god. Vi har i underkant av 200 spelestader rundt om i landet, så det er mange lokalsamfunn som har glede av oss, seier leiar for Norsk Bygdekino, André Hvam Jakumeit. Han byrja i stillinga i sommar og kom frå ei stilling som regionsjef i Nordisk Film og Kino, ei av dei største kinokjedene i landet.

Jakumeit fortel at dei har 13 bilar med fullt kinoutstyr, som gjer at dei kan vise film nærmast kvar som helst. Det blir vist film i alt frå gymsalar, ungdomshus og samfunnshus til meir moderne kulturhus. Og det har skjedd ein utstyrsrevolusjon sidan starten i 1950.

På ein del visningsstader er det ofte fastmontert utstyr for til dømes lyd og eige lerret, men i kinobilane er det fullt utstyr inkludert lerret og prosjektor for dei som treng det.

Digitalisering

– Tidlegare var det 35 millimeter-film, og det fanst ei avgrensa mengde med kopiar. Då vart det ofte lang ventetid på å få vist filmane på Bygdekinoen. No er alt digitalisert, slik at Norsk Bygdekino kan vere like raskt ute med nye filmar som kinoane i dei største byane, fortel han.

Bygdekinosjefen opplever at folk i grisgrendte strøk set stor pris på at den omreisande kinoen kjem, sjølv om det har vore ein nedgangen i besøkstalet sidan pandemien. Slik at det vore for både små og store kinoar.

Jakumeit kan fortelje at dei no ser på litt alternativ bruk av Norsk Bygdekino. Det skal sjølvsagt vere vanleg kinofilm, men det kan også bli aktuelt å vise konsertar eller teaterframsyningar på lerretet.

– Det er aktuelt å teste om dette er noko publikum ute i bygdene vil ha, om det er ein marknad for at vi skal vere meir enn berre ein tradisjonell kino, legg han til.

Den nye sjefen opplyser at dei er avhengige av å ha hjelparar på kvar stad, og at programmet for kvart besøk blir utarbeidd i eit samarbeid mellom filmsjefen i Bygdekinoen, maskinisten og dei lokale arrangørane.

Rullande kino

Ein av dei som køyrer land og strand rundt med kino til folket er Roar Bakke frå bygda Haus i Stad kommune i Nordfjord. Han har ansvaret for Bygdekinoens framsyningar på Sunnmøre, Sogn, Sunnfjord og Nordfjord.

– Eg vaks opp med Bygdekinoen, sidan far min også var kinomaskinist. Då eg gjekk på vidaregåande vart han sjuk, og eg vart spurd om å vikariere for han på Nordfjord-delen av ruta. Dette var i 1988. Etter militæret fekk eg tilbod om å ta over jobben, og det takka eg ja til. Det er eit triveleg arbeid, seier nordfjordingen til Nynorsk pressekontor.

Bakke fortel at han køyrer i snitt 35.000 kilometer i året med bilen til Norsk Bygdekino. Som oftast rekk han heim etter framsyningane, men når han er i Indre Sogn må han som oftast leggje inn ei overnatting eller to.

I starten var bilane til Bygdekinoen innreidde slik at maskinisten kunne overnatte i dei på lengre turar, men no er det slutt på det. Bakke fortel at han opplevde det som barn, då han var med faren på jobb. Men no er det hotell eller pensjonat som gjeld, alt etter kva tilbod det er i bygda.

Har alt utstyret i bilen

Sjølv reiser han rundt med ein Citroen Jumpy-varebil med firehjulstrekk, men dei fleste andre kinomaskinistane har Mercedes Vito. Han har med seg både lerret, filmprojektor og lydanlegg i bilen, sjølv om ein del stader har både eige lydanlegg og lerret. Det er stor skilnad på gamle ungdomshus og skular og moderne kulturhus, fortel han.

– Publikumstalet varierer veldig. Nokre filmar samlar fulle hus over alt, ikkje minst når det er norske filmar om andre verdskrigen. No skal vi snart ut med «Nummer 24», filmen om krigshelten Gunnar Sønsteby, og då reknar eg med fulle hus, seier han.

Elles er barn det mest trufaste publikumet han har. På kvar spelestad er det først ein barnefilm og deretter ei framsyning for dei andre aldersgruppene.

– Eg merkar at det har vore vanskelegare å nå fram til ungdomen etter pandemien. Det verkar som om dei fann seg nye medievanar då alt vart stengt ned, legg Roar Bakke til.

For å vere reisande i filmframsyningar må ein sjølvsagt vere interessert i film, og det gjeld også for han.

– Når det gjeld film er eg altetande. Eg likar alt frå lettbeinte komediar til dokumentarar og seriøse filmar, seier kinomaskinisten frå Haus.

75-årsjubileum

Neste år skal altså Norsk Bygdekino feire 75 år med samanhengande drift. Kinosjef André Hvam Jakumeit fortel at dei er godt i gang med å planleggje jubileumssesongen.

– Det må sjølvsagt markerast, for heile konseptet med bygdekino er heilt spesielt. Det er ingen andre land i verda som har noko slikt. Så eg trur publikum kan vente seg litt ekstra i jubileumsåret, lovar han.

I det nasjonale gjenoppbyggingsarbeidet etter andre verdskrigen, prioriterte styresmaktene også kultur. Kulturen skulle bringast ut til det norske folk der dei budde. Saman med Riksteatret, Rikskonsertane og Riksgalleriet vart Norsk Bygdekino etablert – det omreisande kinotilbodet vi i dag kjenner som Bygdekinoen.

Selskapet vart vedteke oppretta i Stortinget i 1948, med det formålet å tilby kinodrift med visning av god film til bygde- og kystbefolkninga.

Tilbodet kom i gang i 1950, i form av eit norsk aksjeselskap som skulle drive med omreisande kinoframsyning. I byrjinga av juli det året drog fem nye varebilar ut frå Oslo, for å vise film på Storsteinnes, i Øvre Salangen, Sørkil, Drevja og Namdalseid. Den felles premieren skjedde 23. juli.

I 1951 vart verksemda utvida med tolv nye bilar, i tillegg til to båtar med ein skipper, ein kokk og ein kinomaskinist. Slik kunne Bygdekinoen også nå øyar og småsamfunn som ikkje hadde vegar, langs kysten frå Kristiansund til Bodø. Utstrekninga vart gradvis større.

Nådde toppen i 1961

I 1961 oppnådde Norsk Bygdekino det beste besøkstalet nokosinne, med vel 1,7 millionar publikummarar – ein vekst på over 100.000 målt mot året før. Etter dette har kulturtilbodet, som i dag er kjent under namnet Bygdekinoen, overlevd kritikk frå private kinoselskap, inntoget av tv i heimane, heimevideomarknad og statlege budsjettkutt.

I dag er Norsk Bygdekino eit eige AS heileigd av bransjeorganisasjonen Film og Kino.

Her får dei besøk av Bygdekinoen:

Telemark:

Edland, Seljord, Fyresdal, Kviteseid, Treungen, Rauland, Langesund, Dalen, Åmot.

Møre og Romsdal:

Aukra, Batnfjordsøra, Sandshamn, Eide, Fiskå, Valldal, Geiranger, Harøy og Smøla.

Vestland:

Atløy, Austevoll, Austrheim, Barmen, Bjordal, Jostedalen, Modalen, Holmefjord, Vaksdal, Dalsøyra, Fjon, Skjolden, Fjærland, Kvammen, Osterøy, Hellevik, Strandebarm, Innvik, Alver, Kjølsdalen, Lavik, Oppstryn, Fosnes, Røldal, Selje, Solheim, Hardbakke, Sørbøvåg, Værlandet, Ålfoten.

Rogaland:

Bokn, Hjelmeland, Gjesdal, Utsira, Rennesøy.

Innlandet:

Vang i Valdres, Dovre, Engerdal, Skarnes, Hedalen, Heidal, Lesja, Lesjaskog, Løten, Skjåk, Moelv, Bagn, Tangenvika, Nes i Hedmark, Lom, Veldre, Vesetmarka, Åkrestrømmen, Skreia.

Buskerud:

Prestfoss, Skotselv, Nes i Ådal, Krøderen, Flå, Eggedal.

(©NPK)