Slik vert vinteren i Vest-Telemark i 2100

Dersom endringane fylgjer same tempo resten av dette hundreåret, må høysekkane vente til kring 1. desember før det vert gode snøtilhøve i 2100, medan det kan dryga endå tre veker for raulendingane.

Ingen veit korleis klimaet i Vest-Telemark ser ut i 2100, sjølv ikkje forskarane. Men dei freistar å laga ulike varsel, som skal spegla det som kan verta vêrlaget i framtida. Langtidsvarslinga på Yr verkar på om lag same måte: Ein lagar ikkje berre eitt varsel, men fleire, og spennet av «mogleg vêr» er som regel større ei veke fram i tid enn ein dag. Fagfolka tek eit gjennomsnitt av dei ulike scenarioa og seier: «Dette er det mest sannsynlege utfallet.» Då har me noko å budsjettere med, anten det er for vêret om nokre dagar eller klimaet om 80 år. Samstundes finst det andre scenario som kan vera meir eller mindre gledelege, og me kan ikkje sjå bort frå dei heller.

Når det gjeld klimavarsling, er det fleire feilkjelder som me ikkje skal undervurdere. Mellom dei viktigaste er utsleppa i framtida: Greier verda å kutta raskt nok, eller vil det ta lang tid? I tillegg har ikkje forskarane stålkontroll på alle dei ulike delane av klimaet: Skyer, støv og permafrost er døme på slike jokerar, for ikkje å gløyma sola: Me vet ikkje eingong kor sterkt ho skin! Dessutan må me hugsa at det kan vera ukjende ukjende oppå alt det andre (i motsetning til dei «kjende» ukjende), til dømes vulkanutbrot og uventa endringar i havstraumane, som kan trekke i ulike retningar.

NRK har, i samarbeid med ei rekkje forskingsinstitusjonar, laga eit omfattande klimavarsel for alle dei 356 norske kommunane. Her legg dei fram sannsynlege temperatur-, nedbør- og snøtilhøve i 2100, og dessutan endringar i plante- og dyrelivet.

I denne artikkelen ser me på snøen, og me byrjar med Vinje. Vinje hadde i perioden 1971-2000 i snitt om lag 139 skidagar i året, eller 139 dagar med minst 20 centimeter snø på bakken. Talet er eit gjennomsnitt over ulike høgder, men låglandet er vektlagt. Ifylgje forskarane sit me att med truleg berre 92 slike skidagar i Vinje i 2100, slik at skisesongen vert meir enn ein tredel kortare. Di lenger ned i terrenget me kjem, dess meir tapar vinteren lengd, og for Nissedal melder forskarane ei halvering av skisesongen og vel så det, slik han er definert her, frå 62 til berre 27 dagar i året.

Global oppvarming har alt gjort innhogg i vintersesongen, og dette gjeld både høgt og lågt i landet. Tek me snøobservasjonane frå Høydalsmo og Rauland og syner dei i eit snødiagram, ser me så smått at det skjer noko over tid. Men korleis måler ein eigentleg klimaendringar?

Visse teikn til kortare vintrar

Sidan «klima» vert brukt om vêret over cirka 30 år, treng me helst observasjonar som dekker 60 år eller meir, skal me seia noko om klimaendringane så langt. Slike observasjonar av snøen finst, mellom anna i Høydalsmo og Rauland. Høydalsmo i Tokke ligg 573 meter over havet og vert rekna for eit «snøhol». Dei daglege målingane herfrå byrja i 1895 og tok slutt i 2004, før ein ny stasjon vart sett opp i 2018. Rauland er ein populær skistad på 719 meter over havet, og vêrstasjonen her vart skipa i 1933. Målingane held fram enno, og talet frå sundag 24. januar viser 73 centimeter, medan den nye Høydalsmo-stasjonen viser 80 centimeter.

For å måle klimaet kan me nytta den største snødjupna som er registrert per månad, som me har gjort i fyrste diagram ovanfor. Då ser me mest av alt at vinteren varierer veldig frå år: Han varierer faktisk meir enn ein får inntrykk av her, for tala er jamna ut over sesongen. Rauland har generelt mindre snø enn Høydalsmo, men det kan vera fordi Høydalsmo ligg meir nedbørsutsett enn Rauland. I Rauland går det nedover med snødjupna frå kring tusenårsskiftet, medan Høydalsmo verkar som eit meir stabilt «snøhol». Men her må me hugsa at stasjonen på Høydalsmo vart lagt ned i 2004 og såleis kan ha gått glipp av fleire milde vintrar dei siste åra.

Kva med starten på vinteren, som me her definerer som den fyrste dagen frå 15. oktober med meir enn 20 cm snø? Sjå andre og tredje diagram, der den raude linja viser endringane over tid. I Rauland har det gått snøgt: Mellom 1933 og 1980 bruka den farbare snøen å koma 23. november, mot 3. desember dei seinaste 40 åra.

Endringane går noko seinare i Høydalsmo. Før 1920 byrja skisesongen her kring 18. november om me skal tru observasjonane, men alt mellom 25. oktober og 15. desember var relativt vanleg. Det same var tilfellet heilt fram til cirka 1980. I perioden 1981-2004 er vinteren derimot forseinka med ei dryg veke, til 26. november, og snølegging seint i adventstida er vanlegare enn før.

Talet på snødagar over heile året viser same bilete: Det går ned på båe stasjonar, men særleg på Rauland.

Dersom endringane fylgjer same tempo resten av dette hundreåret, må høysekkane venta til kring 1. desember før det vert gode snøtilhøve i 2100, medan det kan dryga endå tre veker for raulendingane. Men klimaforskarane tek ikkje berre endringane observerte så langt og dreg dei fram i tid: Dei reknar heller ut klimaet i framtida direkte ved hjelp av klimamodellar.

Vanskeleg å samanlikna fortid og framtid

Det gjer dei fordi me ikkje veit om snøen vil fylgje same «rette line» i framtida: Lina kan verta både brattare og slakare med åra, avhengig av utslepp og andre ting. Problemet då er at ei klimaframskriving, som er resultatet av datasimuleringar med kraftige maskinar, ikkje utan vidare kan samanliknast med stasjonsmålingar, ikkje på detaljnivå iallfall.

Hydrolog Irene Brox Nilsen i NVE utdjupar:

– Klimaframskrivingar vert rekna ut for heile Noreg i eit rutenett på 1x1 kvadratkilometer. Tenk berre på ein stad som Bergen. Innanfor ein kvadratkilometer har du Bryggen ved havnivå og Skomakerdiket på 320 meter. Det seier seg sjølv at snødekket vil variere mellom desse høgdene. Såleis er det ikkje rett fram å laga noko som er dekkande for ulike høgder. Stasjonsmålingar viser tilhøva på eit punkt der lokaleffektar kan vera viktige, medan klimaframskrivingar gjeld for ei større flate og viser gjennomsnittet.»

Forskarane har rekna ut dei framtidige tilhøva på Rauland spesifikt for to ulike høgdintervall, der «snødagar» er dagar med minst 5 centimeter snø. Ifylgje Brox Nilsen ser det slik ut i Rauland, samanlikna med perioden 1971-2000 (snødagar i gult).

1971–2000 («i dag»)

750–850 meter over havet: 193

850–950 meter over havet: 200

2031–2060, om utsleppa held fram med å auke

750–850 meter over havet: 163, ein reduksjon på cirka 30 dagar frå stoda i dag

850–950 meter over havet: 174, ein reduksjon på cirka 26 dagar frå stoda i dag

2071–2100, om utsleppa held fram med å auke

750–850 meter over havet: 120, ein reduksjon på cirka 73 dagar frå stoda i dag

850–950 meter over havet: 136, ein reduksjon på cirka 64 dagar frå stoda i dag

2031–2060, om me kuttar i utsleppa

750–850 meter over havet: 170, ein reduksjon på cirka 23 dagar frå stoda i dag

850–950 meter over havet: 178, ein reduksjon på cirka 22 dagar frå stoda i dag

2031–2060, om me kuttar i utsleppa

750–850 meter over havet: 152, ein reduksjon på cirka 41 dagar frå stoda i dag

850–950 meter over havet: 162, ein reduksjon på cirka 38 dagar frå stoda i dag