Sakn i stein og snø

Minne og demokrati er skjøre ting. Om ingen held stigane oppe, og tek vare på minna, smeltar dei som ein snøstig i vårsola.

Ved Statkraft på Dalen står minnesteinen over dei som mista livet under Tokkeutbygginga. «Tre og tjuge gode arbeidskarar» er overskrifta på steinen.

Ein gong eg var ute og leika med ungane, så låg der blomar framom. Det var ein fin maikveld og halvvarmt i vêret. Ein av ungane spurte om kvifor det låg blomar framom støtta.

– For å minnast, sa eg kanskje. Så fortalde eg det eg visste om namna på steinen. Om dei røynde anleggskarane, men også fire unge skuleelevar som døydde på Tokke- anlegget.

Om eg trudde dei som stod på steinen, hadde nokon som var glad i seg. – Jau. Det var eg no sikker på. Men då er dei ikkje gløymt, let det frå ei av jentene.

– Då står dei både i stein og hjarte. Er ikkje det bra?, sa jentungen glad, og såg opp på meg.

Medan eg skriv dette, minnest eg kor redd eg har vore for å miste ungane. Kanskje det er sjølve grunnangsten i foreldrelivet? Så er det nokon som opplever akkurat det.

Dei døde frå Tokkeanlegget står i stein, og blir minna kvart år. 1. mai blir det også lagt blomar på eit minnesmerke ved ungdomshuset Elvarheim. Her står namnet til Eivind Hovden meisla inn. Ein dato som minnar oss om at demokratiet er ein skjør ting, noko ein må forsvare og snakke godt om.

I den grå granittblokka er eit ope felt forma som eit menneske. Sjølve saknet hogd i stein. Namnet kjem utav steinen. Namnet får andlet og kropp. Vert til mange nye menneske. Blir til ein heil flokk. Bakom kvart andlet ser eg mange nye andlet. Hundre, tusenvis ramma av ein uforståeleg vondskap. I steinen står dette diktet av Lars Saabye Christensen.

så samle dine blomster i en vid bukett

samle ditt lys for å se gjennom mørket

samle din glede for å bære all gråt

samle ditt håp for å holde på drømmen

samle dine tanker for å tåle all tvil

så samle ditt menneske

samle våre medmennesker

samle oss sammen

Ti år er lang tid, eller helst ikkje. Sorg er som hermetikk, og er heilt fersk når ein opnar boksen.

Så vil namnet til Eivind Hovden (26.01.1998-22.07.11) alltid stå rissa inn i minnet, og stein.

Men også som spor i snø. Kjem ein i Mo kyrkje om vinteren, ser ein godt tråkka stig mot grava til Eivind.

I vakkert vintervêr er det heller vanskeleg å hugse terroren den 22. juli. Kvar vinter kjem stigen fram. Nokon held han opp. Nokon går dit for trøyst? I sorg og sinne? Knyta never og falda hender, gjerne alt på ein gong. Ikkje langt frå grava til Eivind på Mo kyrkjegard finn ein også minnemerket over to andre mobyggar.

Aslak J. Vistad (1916-40) og Jørgen T. Li (1913- 40). Begge fall dei i Haugsbygda på Ringerike i aprildagane i 1940. I kampen mot den same ideologien som skaut Eivind. Denne trua som gjer skilnad på menneske, vil demokratiet til livs og lyfter høgrearmen til helsing.

Minne og demokrati er skjøre ting. Om ingen held stigane oppe, og tek vare på minna, smeltar dei som ein snøstig i vårsola.

Om me ikkje vernar, snakkar godt om det, og stemmer ved val, vil heller ikkje demokratiet klare seg lenge.

Menneske døyr to gonger seier eit gamalt jødisk ordtak. Siste gongen når ingen nemner namnet. Så er det sårt og samstundes godt å finne namna i stein.

På minnestein ved Statkraft står det også eit namn som utløyste eit dikt.

Sokneprest Sigmund Lystrup ( 1909-2006) i Vinje måtte gå til ei ung mor i Haukeli med bodet om at mannen hennar hadde døydd under anleggsarbeidet. Olav Midtveit heitte den unge mannen. Kunstnarpresten Lystrup malte seg ut av hendinga, venen Tarjei Vesaas fekk sjå maleriet og skreiv diktet «Berget gret».

Eit bilete på veggen.

Det flintharde berg

Stup bratte berg

Ei raud hending skok

steinmassane til det inste

Berget gret,

og den som laga biletet

måtte gå med dødsbod

til det unge blod

Ville biletet danse for han

flaut saman frå mange kantar

der han stod fomla

med blytunge ord

Slik græt berget

Slikt krympar hjartet

Penselen visste det

og leika seg i

eit opent samvet.

Slik vart det diktet om

berget gret

Alltid græt berget

Tusenårs gråt ber dei merke av

Når ein kjenner dei

Berga og gråten

Har ein med seg sjølv

(Tarjei Vesaas i «Liv ved straumen», 1970)

Og kanskje er det sant som Tarjei Vesaas skreiv. «Berga og gråten har ein med seg sjølv». Ofte er sorg er ein einsam ting. Men fellesskapen kan vera med å bera det vanskelege og vonde.

Blomehavet på Rådhusplassen, rosene utanfor Oslo Domkyrkje eller paraplyane utanfor Mo kyrkje den 5. august 2011 er bilete på samhald.

Snøstigen ved Mo kyrkje er borte no på denne tida, men ikkje den i hjarta. Så får ein tru at sorga kanskje mildnar med åra, medan saknet sig inn. Då diktaren Kolbein Falkeid døydde i juni, skreiv Paal-Helge Haugen dette om kollegane sin; «Det kjem til å merkast at Kolbein er borte, men det skal merkast mykje lengre at han har vore her.»

Slike ord kan også nyttast ti år etter at Eivind Hovden, 15 år frå Midjås i Tokke, blei drepen på Utøya.

I fellesskap ber me minne 22. juli 2011. Om me knyter hendene i bøn eller sinne og avmakt får så vera. Alle har me ansvar for vår neste og verne om demokratiet. Det sårbare folkestyre som krev at me lyttar til kvarandre, vågar å samtale, sjølv om vanskelege ting, og framleis meislar minne i stein.